Passie op het werk!

Het dilemma van relaties op de werkvloer – tips om ongewenste omgangsvormen te voorkomen

Relaties die starten op het werk, het gebeurt 15 procent van de stellen die 5 jaar of langer bij elkaar zijn. Prachtig dat ze zo het geluk vinden, maar werkgevers zijn er meestal minder blij mee. Want wat als de relatie uitgaat of als collega's het gevoel hebben dat het stel thuis onderling van alles bespreekt? Tips en aandachtspunten voor vertrouwenspersonen en anderen, om relaties op de werkvloer voor iedereen 'gewenst' te houden.

'Wij kennen elkaar van het werk'

Tijdens een ontbijt in de zon in een B&B in Valencia voeren we met acht gasten levendige gesprekken. 'Wij kennen elkaar van het werk', zegt een van de gasten. Ik sta onmiddellijk op scherp en kan niet nalaten te vragen: 'Hoe ging dat dan, jullie ontmoeting?' Zij krijgt pretoogjes, hij schrikt. Hij kijkt haar nog even hoopvol en vervolgens smekend aan. Maar ze negeert het en gaat het hele verhaal meedogenloos uit de doeken doen. Hij slaat besmuikt zijn ogen neer. ‘Ik zat achter de balie. Hij had een leidinggevende functie en kwam vaak een praatje maken. Dat vond ik wel gezellig. Het was echt een leuke vent, maar ik had thuis al een vriend, we woonden net samen.'

Witte poes

'Op een avond als ik dienst heb, belt hij', vervolgt ze haar verhaal. 'Of ik even langs wil komen want hij heeft iets voor me. Dat vond ik wel een beetje vreemd, want hij is niet eens mijn eigen leidinggevende. Toch loop ik naar hem toe, best een stuk lopen, deels buiten over het terrein. De maan schijnt en mijn hart bonkt. Bij hem aangekomen praat hij over ditjes en datjes. Uiteindelijk vraag ik nerveus waarom ik nou moest komen. Hij bloost en wordt verlegen. Uit zijn bureaula haalt hij een prachtig ingepakt cadeau met strik en al. 'Hier voor jou' zegt hij. Ik krijg het er warm van, maar pak het wel uit. Een witte poes, het is een grote pluchen witte poes! Hij kijkt me aan met zijn diepwaterblauwe ogen en vraagt met hese stem: 'En….. wat denk je…?'
'Wat ik denk? Wat vertel ik vannacht aan mijn vriend als ik thuiskom met die witte poes!'

Het gezelschap in de B&B ligt inmiddels onder de tafel van het lachen. Wat ze thuis haar vriend precies heeft vertelt, is niet helemaal helder geworden. Maar hij en zij hebben inmiddels al 20 jaar een gelukkige relatie, dankzij of ondanks de witte poes. Ze hebben elkaar ontmoet op het werk.

4 procent heeft relatie op het werk

4 procent van de beroepsbevolking heeft een relatie op het werk en 15 procent heeft zijn partner met wie hij vijf of meer jaar samenwoont ontmoet op het werk, volgens het Centraal Bureau voor Statistiek. Het leven kan mooi zijn, maar werkgevers zijn er meestal minder blij mee. Denk bijvoorbeeld aan de gevolgen voor de samenwerking en de productiviteit als een relatie uitgaat. Ook collega's ervaren het vaak als ongewenst en het kan leiden tot een onveilige werkplek. Zo hoorde ik het voorbeeld van een vrouw die een relatie had met haar leidinggevende. Thuis werd alles wat op het werk gebeurde door hen samen doorgenomen. Alles wat je zegt, kan tegen je gebruikt worden, was de ervaring van het team, dat zich uiterst onveilig voelt.

Nadere kennismaking

Een warme lentezon schijnt over mijn bureau als mijn telefoon gaat. Mijn nieuwe interim leidinggevende. Hij zit op een andere vestiging. Hij stelt voor om morgen samen onze afdelingen op de verschillende vestigingen te bezoeken, in het kader van nadere kennismaking en een goede samenwerking. 'Zullen we dan meteen samen even lunchen nu we de hele dag op samen op pad zijn?', vraagt hij. Ja, daar kan ik geen bezwaar tegen hebben, een mens moet immers ook eten. We gaan op pad. Het is een mooie dag. Het voorjaar staat op springen. Na het bezoek van twee afdelingen in het land en op weg naar nummer drie, zegt hij: 'Ik heb iets voor je.' 'Wat dan?', vraag ik. 'Ik heb een picknickmand gemaakt', zegt hij. 'Dat lijkt me op zo'n stralende dag veel leuker dan zo'n somber wegrestaurant. Vind je dat geen leuk idee?' 'Ja, leuk', zeg ik een beetje overvallen. 'Ik weet een mooi plekje', zegt hij. Even later verlaat hij de harde weg en na enkele afslagen rijden we een doodlopend bospad af. We stoppen bij een meertje. Hij pakt de picknickmand en spreidt de plaids uit. 'Vind je dit geen mooie plek?' Mijn hart bonkt. Hij pakt een klein flesje champagne. 'Dit hebben we wel verdiend.' Ik voel me toch wat ongemakkelijk. Hij praat over ditjes en datjes en bloost. Ik krijg het er warm van. Hij kijkt me aan met zijn diepe blauwe ogen en vraagt met hese stem: 'Wat denk je…?'

'Wat ik denk? Help, Ik wil dit niet. Hoe kom ik hier weg? Wat heb ik gedaan? Ik ben in paniek.'

Twee leidinggevenden, twee verrassingen en twee Valentino's. Een nadere kennismaking op het werk kan mooi zijn, maar kan soms ook als bedreigend en intimiderend worden ervaren. Houd altijd een armlengte afstand van vreemde mannen, is het advies van de burgemeester van Keulen. Maar zo eenvoudig is dat niet. Het is tenslotte wel je collega of je leidinggevende. Je wilt de werkrelatie niet verstoren, je wordt vaak ook overvallen, je bevriest. Er zijn veel redenen waarom je niet meteen helder kunt aangeven dat je niet van deze avances van een collega gediend bent.

Wat zijn je taken en mogelijkheden als vertrouwenspersoon vanuit je signalerende, adviserende rol?

Het is als vertrouwenspersoon noch je rol om medewerkers te fouilleren op witte poezen of picknickmanden, noch om bezemkasten binnen te vallen om amoureuze stelletjes te betrappen. Het is wel van belang het onderwerp in de organisatie op de agenda te plaatsen en niet te wachten tot dergelijke situaties zich voordoen en tot problemen leiden. Dan staat de organisatie immers met één-nul achter. De kans dat het dan escaleert is groot. Als vertrouwenspersoon kun je een luis in de pels zijn richting de werkgever dat hij voldoet aan zijn verplichtingen vanuit de Arbowet om PSA: Psychosociale Arbeidsbelasting te voorkomen of te beperken. Daarom wat tips en aandachtpunten op een rijtje.

Allereerst kan, volgens onze Grondwet en volgens het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, het hebben van een liefdesrelatie op het werk niet verboden worden. Het wordt wat anders als die relatie nadelige gevolgen heeft voor het arbeidsproces of wanneer een hiërarchische verhouding in het spel is. In die gevallen kan er grond zijn voor ingrijpen.

Je kunt een relatie op het werk niet zondermeer verbieden, maar je kunt er als organisatie wel over nadenken. Sterker nog: het is van groot belang om er vooraf over na te denken en vooraf uitgangspunten of wellicht zelfs protocollen te ontwikkelen over hoe ermee om te gaan. Bij protocollen denk ik dan met name aan het formuleren van wat richtlijnen en aandachtpunten. Het heeft de voorkeur het beleid niet helemaal dicht te timmeren, omdat elke situatie weer anders is.

Tips en uitgangspunten

Maak als vertrouwenspersoon het management bewust van het belang om medewerkers en leidinggevenden voorlichting te geven over:

Morele dilemmaweging

Vanuit dit bewustzijn en deze uitgangspunten kan de organisatie de verantwoordelijkheid nemen om zorg te dragen voor een veilige werkplek en een ontstane relatie met de betrokkenen bespreken. Elke situatie is anders, daarom biedt morele dilemmaweging in mijn ogen vaak een mooi instrument.

Als vertrouwenspersoon kun je de organisatie dit instrument aanreiken wanneer je gevraagd of ongevraagd adviseert. Het helpt om een zorgvuldige afweging en verantwoorde keuze te maken in het ‘dilemma van een relatie op het werk' die zo veel mogelijk recht doet aan de rechten en belangen van alle betrokkenen.

Stap voor stap worden de feiten, het kernprobleem, de keuze waar je voor staat, de belanghebbenden, de belangen, de rechten, de plichten, de wensen, de keuzemogelijkheden, de gevolgen, 'de informatie die je nodig hebt', in kaart gebracht. Vervolgens maak je een voorlopige keuze, die getoetst wordt op morele juistheid door een weging van de rechten, belangen en argumenten. Er wordt gekeken hoe eventuele schade beperkt kan worden en tenslotte wordt ook het 'eigen gevoel' bij het besluit, als laatste check gehanteerd.

Graag wens ik alle Valentijnen en Valentina's en hun collega's op het werk 'gewenste intimiteiten' toe!

Dit opiniestuk is ook gepubliceerd door Werk & veiligheid

Marcel van Oss

Directeur Van Oss & Partners | Opleiding Vertrouwenspersoon